Doegin tegen Brzezinski, Oost tegen West - Toespraak van Joost Niemöller bij het Oekraïne Symposium

Op zondag 10 juli organiseerde Forum for Democracy International een symposium waarbij diep werd ingegaan op de situatie in Oekraïne. In het oog sprong de toespraak van onafhankelijk journalist Joost Niemöller, die op zoek ging naar de verschillen en overeenkomsten tussen de geopolitieke visies van Aleksandr Doegin en Zbignieuw Brzezinski, twee van de grootste strategische denkers van onze tijd.

 

De Russische filosoof Alexandr Doegin verklaarde begin dit jaar in een persconferentie na de Russische inval in Oekraïne dat hij het niet wilde hebben over oorzaak en gevolg, maar over context. En de context is geopolitiek. Doegin zei toen: “Alles is geopolitiek.”

Over geopolitiek en Doegin wil ik het hier ook hebben. Maar vooral over hoe er in Rusland over geopolitiek wordt gedacht en hoe in de Verenigde Staten. De verschillen liggen voor de hand. De overeenkomsten vond ik zelf een openbaring.

Ook probeer ik de persoon Doegin en zijn denkwereld zo zuiver mogelijk te duiden, zonder in de voor de hand liggende val van goed- of afkeuring te trappen. Ik ben opgegroeid in een andere traditie, de Westerse. Ik ben geen Rus.

Doegin, geboren in 1962 in Moskou, schreef zo’n vijftig complexe boeken, verwijzend naar het esoterische anti-modernisme van Julius Evola en René Guénon, de filosofie van Martin Heidegger, de politieke theorie van Plato, en tientallen andere denkers, vaak in de schaduw van het fascisme en het nazisme. Tegelijk is zijn werk geworteld in het Russische traditionalisme en de Russisch orthodoxe kerk. Maar, inderdaad, de insteek is altijd geopolitiek. Doegin omschrijft de geopolitiek als de ‘wetenschap van de macht.’ Wat is er belangrijker dan dat.

 

Het belang van het Wereld Eiland

In 1997, drie jaar voor het aantreden van Poetin, verschenen er twee invloedrijke boeken over geopolitiek. Ze vormen elkaars spiegelbeeld. Het ene is het beroemde The Grand Chessboard, het Grote schaakbord, van de Poolse Amerikaan Brzezinski. Het andere:Geopolitieke Grondbeginselen van Doegin.

Verrassend genoeg, voor mij althans, baseren beiden zich op de geopolitieke analyse van een bij het grote publiek onbekende Britse geograaf: Halford Mackinder. Diens essay werd in april 1904 gepubliceerd in The Geographical Journal: The Geographical Pivot of History; Het geografische scharnier van de wereld.

De theorie van Mackinder wordt ook wel de Heartland theorie genoemd. Het bewuste scharnier van de wereld is het Euraziatische continent, met in het midden Rusland. Hij noemde dit het Wereld Eiland. Dat is, zo schrijft Mackinder, de zetel van de macht. Een opmerkelijke conclusie in het begin van de twintigste eeuw, toen iedereen nog gewoon vond dat de Europese beschaving het centrum van de wereld was en het heden wel zo’n beetje verklaard kon worden vanuit de geschiedenis van de klassieke culturen rondom de Middellandse Zee.

In zijn essay gaf Mackinder met een wereldkaart aan op welk gebied hij doelde. Het was niet het hele Euraziatische continent, met Azië, Europa en Afrika. Het was ook niet alleen Rusland. Het was de driehoek Rusland, Perzië, nu Iran, en ongeveer de helft van China, vooral het landdeel.

Tijdens de Vredesconferentie van Parijs in 1919 waarbij na WOI het dictaat van Versailles werd opgelegd aan Duitsland, keerde Mackinder zich tegen het utopisme van de toenmalige Amerikaanse president Woodrow Wilson. Winnaars waren de Atlantische wereld en Rusland. Maar volgens Mackinder was de onderwerping van Duitsland fout. Het zou Rusland alleen maar sterker maken en een sterk Rusland zat de heerschappij over het Wereld Eiland in de weg. In 1919 deed hij in zijn boek Democratic Ideals and Reality een vaak geciteerde uitspraak:

 

“Wie heerst over Oost Europa, heerst over het Heartland. Wie heerst over het Heartland heerst over het Wereld Eiland. Wie heerst over het Wereld Eiland, heerst over de wereld.”

 

Doegin zou het begrip ‘Wereld Eiland’ overnemen. Het Wereld Eiland was in Doegin’s visie de bodem voor een landcultuur. Doegin keek daarbij nadrukkelijk naar de Duitse politieke filosoof Carl Schmitt die in 1942, in nazi Duitsland, een ‘wereldhistorische beschouwing’ publiceerde: Land und Meer. Schmitt introduceerde ook het begrip Grossraum, dat onderdeel zou worden van de nazileer en het geopolitieke denken van Doegin.

 

Europese eenmaking

In Geopolitieke Grondbeginselen uit 1997 sluit Doegin zich aan bij de conclusie van Mackinder: Aansluiting bij de landmacht Duitsland is de springplank naar de macht over het Wereld Eiland. Alleen redeneerde Doegin niet vanuit de Atlantische zeemacht zoals MackInder, maar vanuit de Russische landmacht. Duitsland, schrijft hij, is een economische gigant en een politieke dwerg. Rusland is precies het omgekeerde. De as Moskou-Berlijn zal de basis leggen voor een voorspoedige toekomst voor beiden. Doegin wilde in Geopolitieke Grondbeginselen het Ribbentrop-Molotov pact dat Hitler met Stalin had gesloten opnieuw tot leven wekken. Volgens Doegin had Mackinder dat pact op profetische wijze aan zien komen en daarom waarschuwde hij tegen de vernedering van Duitsland door het dictaat van Versailles. Daarin had MacKinder natuurlijk gelijk. Zonder Versailles en de ineenstorting van de Duitse economie en het politieke stelsel was de opkomst van Hitler nooit mogelijk geweest. De door Doegin bewonderde Duitse geopoliticus Karl Haushofer werkte met Hitler samen. Hij had het visioen om de as Berlijn-Moskou-Tokyo vast te leggen en zo de Verenigde Staten voorgoed buiten de wereldmacht te plaatsen. Maar het racisme van Hitler ten aanzien van de Russische Untermensch, waarover hij al had geschreven in Mein Kampf, zou bij Hitler de doorslag geven. Aldus Doegin. Zeker de helft van Mein Kampf gaat erover dat de Europese grootmacht Duitsland net als de andere grootmachten koloniën moest bezitten. Maar Duitsland was een landmacht, en daarom was in het redeloze visioen van Hitler Rusland de enige optie. Hitler wilde dat Duitsland zelf een greep deed naar het Wereld Eiland. Net zoals Napoleon dat had geprobeerd. Wanneer een leider niet luistert naar de wetenschap van de geopolitiek, zal dat eindigen in catastrofe, is de boodschap van Doegin. Je denkt daarbij natuurlijk meteen dat dit zijn boodschap aan Poetin is.

 

Is de geschiedenis cyclisch of lineair?

De strijd tussen de landmacht en de zeemacht is een eeuwige, mythische strijd, volgens Doegin. Het zijn wezenlijk andere werelden. In de zeestaat komt het individu op de eerste plaats, waarbij ethische en juridische normen vervagen. De zeestaat is het globalisme, eeuwige verandering, maar ook lineair en rationeel denken.

Russen, de nomadische, op strijd gerichte bewoners van de enorme landmassa, zo stelt Doegin in Geopolitieke Grondbeginselen, zijn een Messiaans volk. Ze hebben een universele taak in de wereld te verrichten. Daarom is het doel geen mono etnische staat, met vaste grenzen, maar een uitbreidend imperium dat plaats biedt aan verschillende volkeren, culturen, religies. Onder Russische leiding uiteraard. Doegin schrijft dan ook: “De strijd om de Russische werelddominantie is niet voorbij.”

De Britse geograaf Mackinder had een holistische visie. De menselijke geschiedenis hoorde bij het ‘wereldorganisme.’ Doegin gaat nog een stap verder. Het levende organisme van de staat maakt dat grenzen nooit onschendbaar kunnen zijn, zoals nu geldt in het internationale recht, met de natiestaten als bouwstenen, een modernistische uitvinding die alleen daarom al door Doegin verworpen wordt. Binnen de bevroren grenzen van de natiestaat, kan de Ethnos, zoals hij dat noemt, niet leven. En leven is ook sterven. Elke staat wordt geboren, groeit en sterft. Uitbreiding en inkrimping zijn natuurlijke, cyclische, processen.

Ook bij twee andere belangrijke Euraziatische filosofen, zie je die denkwijze: Te weten Lev Gumilëv en Alexandr Panarin. De geschiedenis bestaat uit organische groeiprocessen en is niet lineair op weg naar een eindpunt. De geschiedenis bestaat uit cycli. De geschiedenis, het nu en de toekomst, vormen onze wereld in een religieus, mythisch, besef dat zich uitstrekt tot buiten het fysieke leven op aarde. Het fysieke en het spirituele zijn een. Een gedachte die je ook terugvindt in de Hindu beschaving, de moslimwereld en in het Confucianisme in China. Daarom zijn bij deze Euraziatische denkers de grote cyclische historici ook zo populair, zoals Spengler, Toynbee, en de grootste wetenschapper uit de islamwereld, Ibn Kahldun. Namen die in het Westen slecht een marginale rol spelen.

De boeken van de inmiddels overleden Gumilëv en Panarin worden in Rusland in enorme oplagen verkocht. Een van die bestsellers van Panarin was een boek tegen het lineaire denken van Fukuyama, die de definitieve overwinning van het liberalisme als het eindstadium van de geschiedenis uitriep. Het tegenboek van Panarin heette ‘De wraak van de geschiedenis.’

Tegenover de liberale werelddominantie staat in Rusland nu het multipolarisme. Uitgangspunt: Niet alleen het Amerikaanse wereldbeeld telt. Doegin schreef onlangs zijn magnum opus , een 28 delige serie getiteld, Noomakhia, ‘oorlogen van de geest’, over de beschavingen die de wereld vormen, elkaar bestrijdend. Opkomend, groeiend en stervend. Eén proces.

 

De opkomst van Eurazië

Poetin heeft het Euraziatische en multipolaire denken al meteen na zijn aantreden omarmd. Al in 2000 verklaarde hij dat Rusland een Euraziatische identiteit bezat. Zo kon de nieuwe ideologische invulling na de communistische catastrofe beginnen en afstand genomen worden van de toen voor Rusland zo chaotisch uitpakkende Westerse overheersing. Later zou Poetin een, overigens beperkte Euraziatische Unie oprichten. Belangrijker was het politieke verband van de BRIC landen; Brazilië, Rusland, India, en China. BRIC staat voor 25% van het landpotentieel op de wereld. En voor 40% van de wereldbevolking. De BRIC landen zijn volgens Goldman Sachs over 10 jaar de G7 gepasseerd in economische omvang.

Er wordt in de Westerse media beweerd dat Poetin de ideologie van Doegin uitvoert. Doegin wordt ‘de gevaarlijkste filosoof ter wereld’ genoemd. Zo gevaarlijk kennelijk dat zijn boeken door Amazon worden geboycot. In 2014 kwam Doegin op de sanctielijst van de VS te staan. Tot verbijstering van sommige Amerikaanse Kremlin watchers, die vonden dat hem zo een macht werd toegedicht die hij helemaal niet bezat. Invloedrijk lijkt Doegin vooral binnen de Russische militaire staf en bij een aantal belangrijke politici. Zijn werk is te ondoorgrondelijk om van hem een volksheld te maken. Doegin heeft in Moskou geen enkele officiële functie, maar kan vrijuit spreken. Hij is een enigma.

 

De nieuwe internationale orde

Terug naar de spiegel van Doegin. Daar komt een opzienbarend verhaal vandaan.

Brzezinski, overleden in 2017, zat hoog in de Amerikaanse machtsstructuur, samen met de door hem bewonderde Henry Kissinger. Dat de twee graag geziene gasten waren bij het geheime Bilderberg overleg, was iets waar Doegin vele jaren geleden al over schreef. Hij ziet deze geopolitieke denkers als het intellectuele centrum van wat hij ‘het mondiale project’ noemt. Al in 1993 schreef Doegin een boek over het verborgen netwerk van het mondiale project; Konspiralogiya. Daarin stelde hij dat ook de Russische geheime dienst geïnfiltreerd was door Atlantische machten.

Brzezinski’s boek The Grand Chessboard is een wonder van helderheid. Het schaakbord is het Wereld Eiland Eurazië. De belangrijkste vraag voor hem is hoe de VS dit continent definitief kan overheersen. Net als Hitler en Napoleon. Geen geringe opdracht overigens als je ziet hoeveel grondgebied het koloniale Westen in de tijd van het Britse imperium bezat, en hoe weinig nu nog: Japan, Zuid-Korea, wat invloedgebieden in het Midden Oosten en eilanden met militaire bases.

Een belangrijk wapen dat Brzezinski noemt is de ‘nieuwe internationale orde’. In naam de wereldvrede dienend, in werkelijkheid, zegt Brzezinski zelf, de Amerikaanse belangen. NAVO, Wereldbank, IMF, World Trade Organisation, het World Economic Forum. Enzoverder.

 

Verdeel en heers

De VS is volgens Brzezinski in de glorietijd van 1997 niet alleen de enige supermacht, die hegemonie zal volgens hem ook blijvend zijn. Het Wereld Eiland moet opgedeeld worden in vier brokken: De Middenruimte, dat is Rusland. West, dat is Europa, in de woorden van Brzezinski letterlijk een ‘protectoraat’ van de VS. Het Zuiden, het intern verdeelde Midden Oosten. En het Oosten, China, Korea, en Zuid-Oost Azië met Japan, die elkaar ook in een wurggreep houden. Over het continent Afrika overigens geen woord. Na het isoleren is het opbreken van Rusland in verschillende zones de volgende fase.

Een cruciaal gevaar voor de VS, zegt Brzezinski, ontstaat er bij een nieuw Euraziatisch machtsblok, van Rusland, Iran en China. Precies dat deel wat de Britse geograaf Mackinder noemde, als zijnde de zetel van de macht over het Wereld Eiland. Maar het leek Brzezinski onwaarschijnlijk dat zo’n bedreigend pact er ook inderdaad zou komen. Daar zat hij dus enorm naast. Misschien omdat hij niets wist over de Euraziatische beweging in Rusland. Rusland noemde hij niet voor niets ‘het zwarte gat.’ Hij had geen flauw benul.

Doegin vertelde in dit verband begin dit jaar een dodelijke anekdote over diens ontmoeting met Brzezinski. Doegin vroeg Brzezinski: ‘Leuk zo’n schaakbord, maar tegen wie speel je?’ ‘Tegen mezelf’, antwoordde Brzezinski. ‘Ik doe een zet en draai het schaakbord om.’

 

De droom van Doegin is de angst van Amerika

Zoals gezegd, in 1997 verscheen ook Doegin’s 600 pagina’s dikke tekstboek voor de militaire officiersacademie: Geopolitieke Grondbeginselen. In samenwerking met een kolonel generaal van Het Internationale Departement van het Russische Ministerie van Defensie. Het werd breed gelezen in academische en militaire kringen in Moskou. Doegin gaf er cursussen over voor het militaire kader.

Brzezinski’s grootste vrees, de volgens hem onwaarschijnlijke samenwerking tussen Rusland, Iran en China is de grootste wens in de Geopolitieke Grondbeginselen van Doegin. Doegin wil Eurazië opbouwen vanuit de as Moskou-Teheran. Het snel groeiende globalistische China zag Doegin in 1997 nog als de meest gevaarlijke buurman, maar bij de aanleg van de nieuwe zijderoute vanuit China door Rusland, wordt Doegin zeer enthousiast. Spoorlijnen, schreef Mackinder al, zijn het geschenk van de steppe. Zo kunnen namelijk razendsnel legers verplaatst worden.

De 99-jarige Henry Kissinger zag de bui al hangen, dit jaar op het World Economic Forum. Hij vatte zijn oplossing samen in drie geopolitieke punten: 1. Rusland is al 400 jaar een essentieel onderdeel van Europa en moet dat blijven. 2. De vriendschap tussen China en Rusland moet gebroken worden. 3. India en Brazilië moeten geïntegreerd worden in een ‘internationaal systeem’, dat wil zeggen onder Amerikaanse hegemonie vallen.

Erg haalbaar klinkt dat allemaal niet. Maar ja, volgens de oude Kissinger zal de VS nog wel steeds de hegemonie over de wereld uitoefenen.

 

Oekraïne als sluitsteen voor het strategisch conflict

En dan Oekraïne. Zowel in de Atlantische geopolitieke agenda als in de Russische is Oekraïne al vele jaren de sluitsteen. Om de macht van Rusland te breken, stelde Brzezinski in 1997 voor om een gekromde defensielinie aan te leggen die in Russisch grondgebied steekt, van Frankrijk, via Duitsland en Polen naar Oekraïne, vastgelegd binnen de NAVO en de EU structuur. Alleen zo kan Rusland gebroken worden.

Doegin schreef in 1997 dat de onderwerping van Oekraïne bij de Russische autoriteit noodzakelijk is voor de Russische macht over het Wereld Eiland. De soevereiniteit van Oekraïne verdraagt zich niet met de veiligheid van Rusland in het Zuiden. Het bezit van de noordelijke strook van de Zwarte Zee is noodzakelijk tegen de potentiële Turkse expansie noordwaarts en de Atlantische ambitie bij de Bosporus. Eeuwenoude oorlogspolitiek. Maar voor Doegin is de geschiedenis nu eenmaal altijd het nu.