Ondernemersklimaat holt achteruit: bedrijven willen steeds vaker vertrekken.

Forum voor Democratie luidt de noodklok: Nederlandse ondernemers en bedrijven zijn steeds negatiever over het economisch klimaat, de regel- en belastingdruk en de mogelijkheden voor ons land om nog uit deze death spiral tekomen. Eind vorig jaar publiceerde onderzoeksbureau SEO van de Universiteit van Amsterdam het rapport Monitor Ondernemersklimaat 2024 met vernietigende conclusies. Al drie jaar op rij scoort Nederland steeds slechter onder de eigen ondernemers. In 2022 was het gemiddelde cijfer nog een magere 6,7. Dat is inmiddels met bijna 15% weggezakt naar nauwelijks nog een 6 gemiddeld. Het is daarom geen verrassing dat inmiddels 18%(!) van de bedrijven overweegt om te vertrekken uit Nederland - met dramatische gevolgen voor de werkgelegenheid en het Bruto Nationaal Product (BNP).

In het onderzoek gebruikt het SEO verschillende maatstaven, variërend van aanwezig talent en infrastructuur tot belastingklimaat en energiebeleid. Drie van de slechtst scorende factoren zijn de steeds zwakkere energie-infrastructuur (met daarbij horende exploderende kosten), de regeldruk en het belastingklimaat in het algemeen. Deze factoren worden zelfs door bijna tweederde van alle bedrijven beoordeeld als ‘enigszins slecht tot heel slecht’. We lopen ze één voor één langs.

Energiebeleid duurste van Europa

Door het klimaatbeleid van de afgelopen jaren heeft Nederland na Zweden en Zwitserland nu de hoogste gasprijzen van Europa. Mede door de sluiting van het Groninger gasveld (waar nog altijd voor meer dan 1.000 miljard aan gas in de grond zit!) en het stapelen van belastingen, accijnzen en toeslagen, betalen onze bedrijven de hoofdprijs voor energie. Household Energy Price Index berekende dat hierdoor Nederlanders 50% belasting over hun gas betalen; Fransen en Duitsers maar 29,9%. Ook in benzine- en dieselprijzen is Nederland prijskampioen (alleen in Monaco zijn beide duurder), waardoor het transport van goederen vanzelfsprekend eveneens duurder wordt. Ook zorgt het ‘van het gas af’ beleid voor zgn. ‘netcongestie’ - verstopping van het algemene stroomnet - waardoor duizenden ondernemers in de wachtrij staan om aangesloten te worden op het net, en sommigen moeten wachten tot… 2033. 

Bureaucratische regeldruk

Daarbij komen de regels, de rapportage-verplichtingen, de kwaliteitsrichtlijnen en de administratieve lasten, waarvan vele vanuit Brussel worden opgedragen. Grote bedrijven hebben inmiddels hele compliance afdelingen opgetuigd om zich - bijvoorbeeld - aan plastic richtlijnen, Glasregisters, HR-voorwaarden, ARBO-criteria, hygiënevoorschriften enzovoorts te houden, maar het MKB-ers en ZZP-ers kunnen deze bureaucratische rompslomp in veel gevallen onmogelijk dragen. En voorzover hen dat wél lukt, kost het hen in elk geval zóveel tijd dat voor snelle groei, ambitieuze vervolgstappen of innovatie weinig gelegenheid overblijft. Deze compliance afdelingen zijn bij grote financiële instellingen inmiddels gegroeid tot wel 7% van de totale operationele kosten, terwijl kleine ondernemers hoge kosten moeten maken bij externen. Alleen al sinds 2021 zijn de kosten van regeldruk met minstens 1,5 miljard (!) toegenomen, aldus het onderzoeksbureau. 

Belastingen en andere kosten

Dan het algehele kostenplaatje, waarbij stijgende winstbelastingen, sociale lasten en premies worden aangevuld met energieheffingen, verhoogde BTW en het tot wel twee (!) jaar verplicht moeten doorbetalen van het loon bij ziekte - ook indien het bedrijf slechts enkele werknemers telt en de zieke collega pas kort bij het bedrijf werkte. 

Paradoxaal bijgevolg is dat waar al deze regels wellicht bedoeld waren om bescherming te bieden aan werknemers, werkgevers veel selectiever blijken te worden in hun aannamebeleid. Naar analogie met de overgereguleerde huurmarkt (dat aantoonbaar tot een gigakrimp van het huuraanbod heeft geleid) leidt dit ‘werkgevertje pesten’ tot andere vormen van arbeidsflexibiliteit: cijfers van De Nederlandse Bankl laten zien dat werkgevers steeds vaker kiezen voor tijdelijke contracten of zelfstandigen aannemen in plaats van vaste werknemers. Zo bijt de slang van het socialisme uiteindelijk in zijn eigen staart. 

De overheid is het probleem

Ruim 70% van de respondenten is dan ook uitgesproken negatief over de overheid zelf. Ze is onbetrouwbaar, te wispelturig en staat ondernemers maar zelden bij. Dit werkt op verschillende manieren door (denk aan de steeds veranderende klimaat- en stikstofregels), maar het meest schrijnende voorbeeld lezen we in de Volkskrant: bijna 180.000 bedrijven zijn verplicht om de ‘coronasteun’ die zij hebben ontvangen tijdens de lockdowns (de wettelijk afgedwongen sluiting van vrijwel de hele samenleving) terug te betalen. Wat voor de overheid een éénmalige kostenpost van 9,5 miljard is (een derde van het structurele klimaatbudget), is voor veel ondernemers een wél een significante last.

Steun ondernemend Nederland

De toenemende onvrede van ondernemers laat zien dat de roep om verandering groot is. Gelukkig zijn er ook een aantal dingen om positief over te zijn: de Tweede Kamer oordeelde deze week dat de overheid zich moet inspannen om de Nederlandse industrie weer concurrerend te maken. Indiener van die moetie Ralf Dekker (FVD) wil nog tien stappen verder gaan: lagere belastingen over de hele linie, minder regeldruk, opengooien van de arbeidsmarkt en een meedogenloze kosten-baten analyse van overheidsprojecten à la DOGE van Elon Musk. Kabinetspartijen dalen in de peilingen: een duidelijk signaal dat het écht anders moet. Als samenleving moeten we profiteren van de innovatie en welvaart die onze eeuwenoude ondernemersgeest ons brengt. Het is tijd om eindelijk te luisteren naar de signalen uit de samenleving en als maatschappij van koers te veranderen.