Veelgestelde vragen over de oorlog in Oekraïne: dit zijn de feiten
Het artikel van Forum voor Democratie over de achtergronden van de oorlog in Oekraïne heeft diverse kritische en soms ook emotionele reacties opgeroepen. De anonieme blogger "Oorlog-Monitor" heeft zelfs een lange twitterdraad geschreven om het artikel ‘te weerleggen’. Onderstaand een aantal nadere toelichtingen en verklaringen om de belangrijkste onduidelijkheden weg te nemen.
Illegaal
De Russische inval in Oekraïne wordt in de Westerse pers voortdurend illegaal genoemd. Maar hoe bepaal je de legaliteit, de wettigheid van oorlogen? Er bestaat natuurlijk het VN-handvest, maar veel van de artikelen daarin zijn voor meerderlei uitleg vatbaar. Zo wordt in de praktijk nogal eens een ruime interpretatie gegeven van artikel 51 dat voorziet in het recht op zelfverdediging van staten. Niet alleen wanneer een staat daadwerkelijk wordt aangevallen, maar ook wanneer de aanval ‘underway’ is. De voortdurende aanvallen op de Russischsprekende Donbasregio en de aanzienlijke Oekraïense troepenopbouw in het Oosten voorafgaand aan de ‘Speciale Militaire Operatie’ konden geïnterpreteerd worden als een concrete bedreiging, als een ‘aanval onderweg’. Bij de start van het Oekraïneconflict in 2022 werd dit argument dan ook door Rusland aangevoerd. Dat de andere leden van de veiligheidsraad van de VN deze argumentatie niet ondersteunden en het daarmee niet is geaccepteerd is een feit. Al deze leden waren echter, o.a. via hun Navo-lidmaatschap, zelf partij in dit conflict. Dat geeft meteen de fundamentele problematiek aan met betrekking tot dit legaliteitsonderwerp.
FVD vindt dat het in de meeste gevallen niet mogelijk is om zinvol te discussiëren over de legaliteit of illegaliteit van beslissingen om oorlog te voeren (ius ad bellum). Deze kunnen niet juridisch beoordeeld worden, omdat juridische beoordeling veronderstelt dat er overeenstemming is over het recht van een soevereine autoriteit om een beslissing te nemen. Die is er meestal niet. Juist deze onenigheid over de hoogste autoriteit leidt tot oorlogen.
Soevereiniteit
Er wordt nogal eens gesteld dat Rusland ‘een soeverein land is binnengevallen’. En dat is tegen de internationale rechtsregels. Los van de vraag hoe in dit verband ‘internationale rechtsregels’ moeten worden beschouwd, zie de vorige paragraaf, gaat het hier over het begrip ‘soeverein land’. Voor een soeverein land, een soevereine staat, geldt dat zij het hoogste gezag heeft op haar eigen grondgebied, onafhankelijk is van andere staten en dat zij door de internationale orde wordt erkend als intern en extern soeverein.
Het is niet vanzelfsprekend dat Oekraïne als een soeverein land kon en kan worden beschouwd, zeker niet sinds de machtswisseling in 2014. De gewelddadige gebeurtenissen op het Maidanplein die leidden tot het verjagen van de wettig gekozen president Janoekovitsj en het installeren van een nieuwe regering waren in ieder geval in strijd met alle toen in Oekraïne geldende constitutionele regels. Na deze ‘coup’ was van een wettig gezag dus in formele zin geen sprake. Wel werd de nieuwe regering erkend door de Verenigde Staten en de overige Westerse landen.
Verder bleek uit het telefoongesprek dat onderminister voor Buitenlandse Zaken Victoria Nuland voerde met o.a. de VS-ambassadeur in Kiev dat het ministerie van Buitenlandse Zaken van de VS bepaalde wie er in de regering van Oekraïne kwam te zitten, niet de Oekraïners zelf.
Ook het feit dat, zoals nu blijkt en recentelijk werd beschreven in de New York Times, er in de periode sinds 2014 door de Navo twaalf CIA-spionageposten in Oekraïne zijn gebouwd bij de Russische grens en er zoals door Victoria Nuland meerdere keren werd aangegeven miljarden door de VS zijn geïnvesteerd in de ‘democratische ontwikkeling’ van Oekraïne geeft te denken.
Het hoogste gezag in eigen land en onafhankelijkheid van andere landen had Oekraïne dus al jaren bepaald niet. Van ‘een soevereine staat’ die door Rusland werd binnengevallen is dus nooit sprake geweest.
Op dit moment is de situatie natuurlijk nog veel duidelijker. De totale Oekraïense overheid, inclusief het leger, wordt betaald door het Westen. Van onafhankelijkheid is geen enkele sprake. Om op dit moment nog van Oekraïne als een soevereine staat te spreken is absurd.
Maidan gebeurtenissen
In veel kringen worden de gebeurtenissen op het Maidanplein in Kiev, waar toen ook de (toenmalige) Europarlementariërs Guy Verhofstadt en Hans van Baalen de menigte opzweepten om in actie te komen, gekenschetst als de apotheose van een volksopstand tegen de regering Janoekovitsj. Een democratische zege, waarbij het gewone volk het met succes opnam tegen de gewelddadige veiligheidstroepen van de dictator Janoekovitsj.
Dit beeld is onjuist, zoals steeds meer blijkt uit documentair bewijs. Zo heeft Ivan Katchanovski van de universiteit van Ottawa op basis van duizenden uren beeldmateriaal en diverse documenten een diepgaande studie gepubliceerd van de gebeurtenissen op het Maidanplein. Zijn conclusie: het was een vooropgezet plan door speciale door het Westen gesteunde troepen, waarbij het zo werd geënsceneerd dat de schuld van de gewelddadigheden kon worden gegeven aan de politie en de regering, een zogenaamde ‘false flag’. Bijzonder is dat ook de Oekraïense rechtbank, waar al jaren een rechtszaak loopt tegen de betrokken politiemensen, recentelijk uitspraak heeft gedaan waarin zij onderkent dat de dodelijke schoten die zijn gevallen voor het merendeel uit gebouwen kwamen die niet werden beheerst door de politie maar door ‘onbekende sniper groepen’. Ook politieagenten werden gedood bij deze acties.
De leider van de ‘snipergroepen’, wel aangeduid als ‘de commandant van Maidan’, was Andriy Parubiy. Deze man werd in de nieuwe Poroshenko-regering voorzitter van het parlement.
Het is langzamerhand onomstreden dat de Maidan opstand en de daaropvolgende coup werd gepland en in scène gezet met actieve ondersteuning van Westerse krachten die daartoe samenwerkten met militante oppositiepartijen.
Deportatie van Janoekovitsj
De afzetting en verjaging van president Janoekovitsj was volstrekt onwettig. Volgens de toen geldende Oekraïense grondwet (artikel 111) zou afzetting moeten plaatsvinden via een onderzoekscommissie, een stemming in de Raa (parlement), een gang langs het constitutionele hof, etc. Deze stappen zijn geen van alle gevolgd. Zoals toegelicht in het artikel werd de president daags voor de coup door de ministers van buitenlandse zaken van Frankrijk, Duitsland en Polen verleid om een overeenkomst te tekenen waarbij de politie zich zou terugtrekken en er nieuwe vrije verkiezingen zouden worden uitgeschreven waarin hij kandidaat was. Dit was een val. Door de politie terug te trekken verloor hij alle bescherming en moest hij vluchten. Over zijn kandidatuur bij vrije verkiezingen is nooit meer iets vernomen.
Regimechange
Dat de Verenigde Staten actief werkt aan ‘regimechange’ bij landen die de VS niet (voldoende) goed gezind zijn en dat de regeringswisselingen in Oekraïne daarvan een voorbeeld zijn wordt wel eens betwijfeld. Wat dat betreft gaf het uitgelekte telefoongesprek van Victoria Nuland (de ‘assistent Secretary of State’) met de Amerikaanse ambassadeur Geoffrey Pyatt een uniek inkijkje. Nuland was de hoogste VS-functionaris op het dossier Oekraïne. Zij en Pyatt bespraken voorafgaand aan de Maidan coup de samenstelling van de nieuwe regering en gingen akkoord om dat uit te voeren. De VS hebben hiervoor miljarden in Oekraïne gestoken, zoals ze dat ook doen in veel andere cliëntstaten, bijvoorbeeld in de Balkan, waar ze in feite sinds de Dayton akkoorden van 1995 als bestuurder optreden. De VS hebben jarenlang veel soortgelijke regime change-operaties opgezet en hebben zelfs een overheidsinstelling die weinig anders doet (de National Endowment for Democracy).
De annexatie van de Krim
De annexatie van de Krim door Rusland, kort na de coup in Kiev, wordt door velen gezien als een illegale uitbreiding van Rusland. De Krim was immers onderdeel van Oekraïne en kan zich niet zomaar aansluiten bij Rusland. Ook al werd er een referendum gehouden onder de Krimbevolking en werd er in overweldigende meerderheid gestemd voor afscheiding.
Hier is het precedent van Kosovo in 2008 van belang, waarbij het juist het Westen was dat op afscheiding aanstuurde. Kosovo was een provincie van Servië, als zodanig vastgelegd in resolutie 1244 van de VN-veiligheidsraad. Het uitnodigen van dit landje om zich af te splitsen -zelfs zonder referendum- en een ‘declaration of independence’ te tekenen was een flagrante breuk met deze resolutie en was in feite een ‘declaration of dependance’, een afhankelijkheid van de EU en de Navo. Tot op de dag van vandaag is Kosovo een westers protectoraat met een gigantische militaire basis van de VS.
Kosovo is essentieel om te begrijpen dat het internationale systeem al jaren ernstig wordt geschonden door het Westen en dat dit gevolgen heeft, zoals onvermijdelijk is in internationale betrekkingen. Kosovo was het precedent, omdat de uitspraak van het ICJ in 2010 over Kosovo het recht op afscheiding bevestigde.
De Krim scheidde zich dus ook af.
Bombardementen en burgerdoden in de Donbas
Dat Oekraïne een afscheiding van de Donbas, zoals bij de Krim, wilde voorkomen en de Donbas langdurig heeft gebombardeerd, met gruwelijke burgerdoden tot gevolg, leidt geen twijfel. Oekraïne was in staat van burgeroorlog, zoals de Minsk Akkoorden ook aangeven. Over het aantal burgerslachtoffers als gevolg van de Oekraïense bombardementen verschillen de inzichten. Van de zijde van Rusland en de Donbas wordt gesproken over minstens 15.000. Van Westerse kant schat men de helft daarvan.
Minsk Akkoorden
De Minsk Akkoorden bevatten geen specifieke opdrachten aan Rusland. Dus de gedachte dat ‘Rusland zich ook niet aan de Minsk-afspraken zou hebben gehouden’ is niet van toepassing. De Minsk Akkoorden maken geen melding van "Russische troepen", zoals wel wordt beweerd, maar alleen van "buitenlandse gewapende groepen". De VS hadden naast reguliere troepen ook huurlingen in Oekraïne (speciale adviseurs en, zoals de New York Times onlangs heeft bevestigd, twaalf basissen van de CIA). Deze waren gedurende de hele periode 2014-2022 aanwezig in Oekraïne. Van Russische kant waren er geen troepen in Oekraïne.
"Rusland wil de hele Oekraïne veroveren en daarna gaan ze verder"
De oorlogsdoelen van Rusland zijn in de loop van het conflict zeker veranderd, zoals in elk conflict gebeurt. De Tweede Wereldoorlog brak uit om Polen, maar het oorlogsdoel om Polen te beschermen werd nooit nagestreefd en is uiteindelijk opgegeven.
De aanleiding voor de Russische ingreep zit hem in de voortdurende expansie van de anti-Russische Navo-invloedssfeer in Oostelijke richting. Rusland wil geen vijandige met raketinstallaties bewapende staat aan haar grenzen. Oekraïne als neutrale, gedemilitariseerde bufferstaat is het Russische doel. Dit was overigens ook de afspraak totdat de Navo in 2008 Georgië en Oekraïne uitnodigde tot lidmaatschap.
De laatste vredesvoorstellen van Rusland, gedaan in Istanbul, hielden in hoofdlijn in dat de Oekraïense landsgrenzen ongewijzigd zouden blijven maar dat de rechten van de Russischsprekende bevolking zouden worden gegarandeerd en Oekraïne gegarandeerd neutraal zou blijven. Dat voorstel werd afgewezen.
Inmiddels lijkt duidelijk dat Oekraïne met Westerse hulp alles op alles blijft zetten om Rusland te bestoken. De Russische neiging lijkt te worden om in plaats van het overeenkomen van een neutrale bufferstaat dan maar een groter deel van Oekraïne te bezetten dan oorspronkelijk de bedoeling was en vervolgens zelf neutrale bufferzones te gaan instellen.
Voor een Russische ambitie om allerlei landen te veroveren om te beginnen met Oekraïne zijn totaal geen aanwijzingen. De behoefte om geen agressieve Navo-aanwezigheid aan de grens te hebben en de op Rusland georiënteerde bevolkingsdelen van omringende landen te beschermen lijkt begrijpelijk.
Conclusie
Forum voor Democratie probeert wegen en redeneringen te vinden die zo snel mogelijk leiden tot het einde aan het bloedvergieten. Een onmiddellijk staakt het vuren en het voeren van besprekingen en onderhandelingen is dan de enige weg. Morele veroordeling vergroot de verschillen, belemmert het zicht op de posities van de verschillende partijen en staat het vinden van een realistische oplossing juist in de weg.
Deze oorlog, zoals alle oorlogen, zal beslist worden door macht, niet door recht.
