Van Houwelingen (FVD) presenteert wetsvoorstel om gemeentefusie Haren terug te draaien

Forum voor Democratie gelooft in de kracht van decentralisatie. We willen de macht weer terugleggen bij de burger, in buurten, in gemeenten bij inwoners, in scholen bij leraren en ouders, in ziekenhuizen bij artsen en verplegers - en we willen natuurlijk dat Nederland weer een soeverein land wordt. Onze huidige bestuurders daarentegen beogen juist het verder centraliseren van macht en besluitvorming. Als het aan hen ligt worden alle belangrijke besluiten in de toekomst door supranationale organisaties zoals de EU en door grote multinationals en instituten genomen. Deze zogenaamde ‘stakeholders’ moeten, om mee te mogen praten, vooral heel groot zijn.

Irrationele centraliseringdrang

Het gevolg? We zien de afgelopen decennia dat organisaties en instituten - of het nu ziekenhuizen, scholen of gemeenten zijn - worden gefuseerd. Hoe groter, hoe beter, is het devies. Ondanks dat onderzoek na onderzoek uitwijst dat deze fusies op alle fronten nadelig uitpakken, gaat men hiermee door. We hebben dan ook te maken met een irrationeel geloof dat ‘groter’ automatisch ook ‘beter’ is: de cult van het kollosale. Ik heb er een paar jaar geleden een boek over geschreven: Microfobie.

FVD wil het omgekeerde pad bewandelen

Het kan echter anders en het moet ook anders. Het fuseren van instellingen moet stoppen. Sterker nog, Forum voor Democratie wil het omgekeerde pad bewandelen en fusies terugdraaien zodat in kleine gemeenten, scholen en ziekenhuizen niet langer bestuurders en technocraten op afstand, maar de burgers van een gemeente, leraren in de klas en verplegers aan het bed de touwtjes in handen hebben. Zo hoort een democratie te functioneren.

Ondemocratische gemeentefusies

Gemeentelijke herindelingen zijn een mooi voorbeeld van hoe het niet moet. Na de oorlog waren er meer dan 1000 gemeenten in ons land. Nu zijn daar, ondanks een sterke groei van de bevolking, slechts iets meer dan 300 van over. Veel gemeenten zijn tegen de wil van de inwoners opgeheven en geannexeerd. Dat is ook in de voormalige gemeente Haren gebeurd. Ondanks een referendumuitslag waarbij driekwart van de bevolking zich uitsprak tegen annexatie door Groningen en ondanks dat de gemeenteraad van Haren (formeel het hoofd van de gemeente) zijn rug recht hield en zich tegen de herindeling tot het einde toe bleef verzetten, is van bovenaf de fusie met de gemeente Groningen doorgedrukt door de provincie. De democratische legitimiteit hiervoor ontbrak dus volledig. We hebben bovendien geen serieuze onderbouwing vanuit de provincie gezien voor dit verstrekkende besluit.

Meest leefbare gemeente van Nederland moest verdwijnen

Zo stelt de provincie dat de gemeente Haren in de toekomst onvoldoende ‘bestuurskracht’ zou hebben. Naast het feit dat het begrip ‘bestuurskracht’ niet neutraal, maar door en door politiek geladen is, wordt dit op geen enkele manier door de provincie onderbouwd. Er wordt slechts in (door de provincie betaalde) onderzoeksrapporten aangenomen dat de ‘bestuurskracht’ wellicht in de toekomst onvoldoende zou kunnen zijn. In de toekomst kan van alles gebeuren. Maar wat precies, dat weten we niet. Wat we wel weten is dat de inwoners van de voormalige gemeente Haren, tot aan het moment van de gedwongen herindeling, erg tevreden waren met hun gemeente. Sterker nog, weekblad Elsevier, heeft de gemeente Haren meermaals verkozen tot meest leefbare gemeente van ons land. Waarom zou zo’n succesvolle gemeente zichzelf moeten opheffen?

Ondeugdelijke argumentatie

De financiën zouden problematisch zijn, aldus de provincie. Maar dat is een moeizaam punt voor heel veel gemeenten, waaronder (met name) de gemeente Groningen. Absoluut geen uniek probleem voor de gemeente Haren. In tegenstelling tot andere gemeenten is de gemeente Haren bovendien nooit onder financieel toezicht geplaatst. In een rapport van het gerenommeerde onderzoeksinstituut COELO wordt tot slot klip en klaar gesteld dat de financiën van de gemeente Haren geen onoverkomelijk probleem - en al helemaal geen reden voor een gedwongen herindeling - kunnen zijn. Over dit alles zijn regering en Kamer door de provincie niet goed geïnformeerd.

Fusie Scherpenzeel ook teruggedraaid

Kortom, er was geen enkel democratisch draagvlak voor een gedwongen herindeling, de onderbouwing voor de herindeling snijdt geen hout en procedureel is ook het een en ander niet goed verlopen. De inwoners van de voormalige gemeente Haren zijn in 2019 dus onrechtmatig van hun gemeente beroofd. Sindsdien is er ook het een en ander veranderd aan de kant van de rijksoverheid. Zo is, tot mijn verbazing overigens, een aanstaande gedwongen herindeling van de gemeente Scherpenzeel teruggedraaid door de minister vanwege een gebrek aan democratisch draagvlak. Voor de voormalige gemeente Haren geldt dit laatste des te meer. Het ‘kader voor herindelingen’ dat de rijksoverheid hanteert bij het beoordelen van herindelingen is inmiddels aangepast waardoor er nu sprake moet zijn van ‘evidente’ bestuurskrachtproblematiek. Dat was zeker niet het geval bij de gemeente Haren: een gemeente die, naar oordeel van de inwoners en anderen, tot de meest leefbare gemeenten van Nederland behoorde. Op basis van de huidige maatstaven is de gedwongen herindeling van de gemeente Haren in 2019 dus absoluut niet te verdedigen.

Van Houwelingen presenteert ‘Haren Bevrijdingswet’

Uiteindelijk gaat de Tweede Kamer, volgens onze grondwet, over de gemeentegrenzen. Het is dus aan de Tweede Kamer om dit onrecht te herstellen. Hoe? Door deze herindeling terug te draaien. Dat kan en moet per wet. Forum voor Democratie heeft deze handschoen opgepakt en is met een wetsvoorstel gekomen: de ‘Haren Bevrijdingswet’. Deze wet beoogt de voormalige gemeente Haren weer te herstellen. Door in te stemmen met deze wet kan de Kamer niet alleen het onrecht dat de inwoners van de gemeente Haren is aangedaan ongedaan maken, maar geeft ze ook te kennen dat groter niet altijd beter en het verder opschalen van gemeenten niet vanzelfsprekend is. De Tweede Kamer zal deze wet woensdag 8 februari in de eerste termijn bespreken, een aantal weken later zal Forum voor Democratie de vragen die de Kamer hierover stelt beantwoorden.