Anton van Schijndel: 'Zo krijgt een land weer controle over asiel'
Voor de tweede keer op rij valt een kabinet over asiel. Internationale verdragen uit de jaren ’50 blokkeren daadwerkelijke oplossingen voor de asielproblematiek, maar die blokkades zijn te omzeilen, analyseert Anton van Schijndel. "Wijziging van het EU-Verdrag wordt gezien als een onneembare hindernis. Dat is niet zo."
Frits Bolkestein liet in de jaren ’90 al uitzoeken hoe het Europees Mensenrechtenverdrag kon worden opgezegd. De schrijvers van het Hoofdlijnenakkoord (PVV, VVD, NSC en BBB) zagen het niet. Indien aangenomen, zouden de door oud-minister Faber naar het parlement gestuurde asielwetjes snel door de rechter onverbindend worden verklaard.
Het Europees Mensenrechtenverdrag werd namelijk leidend toen het midden jaren ’80 op asiel van toepassing werd verklaard. Rechters toetsen asielwetten hieraan omdat ze niet anders kunnen. Het blijft het grootste obstakel voor ander asielbeleid.
De oplossing lijkt simpel: het verdrag opzeggen. Daarna kan Nederland weer toetreden, dit keer met een voorbehoud voor asiel. Dit is de koninklijke weg, maar er is een juridisch beletsel: het EU-Verdrag. Artikel 78 daarvan schrijft een uniform Europees asielbeleid voor binnen de kaders van de internationale verdragen. Het dwingt lidstaten op eigen grondgebied opvangvoorzieningen en asielprocedures aan te bieden.
Op de schop
Dit betekent dat allereerst artikel 78 van het EU-Verdrag op de schop moet. Nederland kan hier als het ware morgen een voorstel toe doen aan de Europese Raad van regeringsleiders.
In het Hoofdlijnenakkoord van het kabinet was een herziening van het EU-asielrecht ook uitdrukkelijk voorzien. Het is te meer nodig sinds de Raad van State met een vernietigend oordeel kwam over de beide asielwetsvoorstellen van oud-minister Faber.
Asiel is al jarenlang een schoolvoorbeeld van hoe uniforme Europese regels tussen landen compleet verschillend uitwerken. Het cruciale onderscheid is tussen armere aankomstlanden – Griekenland, Italië, Spanje – en rijkere landen in Noord-West Europa waarheen asielzoekers het liefst doorreizen.
Voor de asielzoeker draait alles om het bereiken van het grondgebied van de EU. Wie verder doorreist naar Nederland of Duitsland kan in de meeste gevallen enigerlei verblijfsstatus bemachtigen. Het werkt een enorme mensensmokkel in de hand. Bij de helletocht door de Sahara en over de Middellandse Zee is de sterfte schrikbarend.
Het systeem is totaal vastgelopen. In Nederland waren de directe kosten voor de opvang en de asielprocedures vorig jaar bijna 5 miljard euro. In de zuidelijke aankomstlanden was en is daar absoluut geen geld voor, ook in de toekomst niet.
Daarom is het voor de Europese Unie de hoogste tijd over te stappen op een ander systeem: toetsing van asielverzoeken ‘in de regio’ door de VN-hoge commissaris voor de vluchtelingen.
De VN-hoge commissaris is veel beter in staat om waarachtige politieke vluchtelingen eruit te vissen en hen bij EU-landen voor te dragen. Dit gebeurt dan op basis van een rapport per vluchteling dat veiligheidsrisico’s uitsluit en inburgeringsvaardigheid beoordeelt. Zo krijgt een land weer controle over de aantallen.
Canada werkt sinds jaar en dag met het systeem via de VN. Apparaatskosten voor IND en opvang in AZC’s zouden grotendeels wegvallen.
Verdragswijziging
Voor een verdragswijziging bestaat er een vereenvoudigde procedure (artikel 48, zesde lid, EU-Verdrag), die is van kracht als bevoegdheden van de EU worden ingeperkt, zoals in deze opzet. Dat vergt enkel een korte intergouvernementele conferentie, indien die überhaupt nodig zou worden geacht. Daarna volgt ratificatie door de nationale parlementen.
Het ligt in de lijn der verwachting dat er in Europa overweldigende steun zal zijn voor het Nederlandse voorstel, allereerst van de zuidelijke en oostelijke EU-landen. Zij hebben hun buik vol van het huidige systeem en voelen zich door de rijkere lidstaten in de steek gelaten.
Asiel is de afgelopen dertig jaar ongelooflijk ingewikkeld gemaakt. Een grote meerderheid van de Europese bevolking is het vertrouwen in hun politici aan het verliezen. De politieke klasse hangt daarom een zwaard van Damocles boven het hoofd.
